Een encyclopedie van scenario’s

Empathie veronderstelt dat je ook kan meeleven met mensen die iets meemaken dat je zelf nog niet hebt meegemaakt. Vooral normaal begaafde mensen met autisme geven nogal eens de indruk dat ze in staat zijn tot empathie, maar dat kan erg misleiden. Het is geen echte empathie, het is erg egocentrisch. Ze verplaatsen zich niet in de ander, maar herkennen een scenario dat ze zelf hebben meegemaakt. Ze vallen terug op hun eigen ervaringen in plaats van zich in te leven in de ervaring van de ander. Zolang de ander hetzelfde voelt als wat zij in een bepaalde situatie zelf voelden, zullen ze gepast reageren en lijkt het alsof ze echt empathisch zijn. Hun tekort aan empathie valt pas op, wanneer hun eigen ervaring niet helemaal strookt met hoe de ander een gelijkaardige situatie beleeft.

Ze hebben in hun hoofd als het ware een bibliotheek van situaties waarvan ze geleerd hebben hoe mensen zich dan voelen. Wanneer iemand valt, heeft hij pijn. Wanneer iemand overlijdt, dan hebben de verwanten verdriet. Wanneer mensen een prijs winnen, dan zijn ze blij. Ook hier is van echte empathie geen sprake en slaan ze soms de bal mis.

Het teruggrijpen naar aangeleerde scenario’s is een strategie die begaafde mensen met autisme vaak gebruiken ter compensatie van hun tekort aan invoelingsvermogen. Ze voelen niet echt aan wat anderen voelen, ze berekenen en ontcijferen het.

Zo beschrijft Temple Grandin hoe ze als jong kind zelfs de eenvoudigste uitingen van emoties nauwelijks kon duiden. Later leerde ze die gevoelens echter ontcijferen zonder ze per se zelf (mee) te voelen. Ze sloeg in haar hoofd een complete videotheek op met banden van allerlei situaties, hoe mensen zich daarin voelden en hoe zijzelf daarop moest reageren.

Voor mensen met autisme is empathie dus een kwestie van hard werken. Ze hebben ook meer bedenktijd en hints nodig. We mogen niet vergeten dat het mensen zonder autisme helemaal geen moeite kost om empathisch te zijn. In dit opzicht verdienen mensen met autisme meer lof en bewondering dan mensen zonder. Waarschijnlijk levert niemand zulke zware inspanningen om zich in anderen in te leven als mensen met autisme. Zo iemand verwijten dat hij of zij onvoldoende oog heeft voor de beleving van anderen is dan ook erg onrechtvaardig. Je verwijt een blinde toch ook niet dat hij of zij niet ziet?